Europa in een nieuw geopolitiek tijdperk

De titel van uw boekessay is Hyperrealisme, een term die we vooral kennen uit de beeldende kunst. Wat betekent de term voor u in geopolitiek opzicht?

Hyperrealisme suggereert dat staten maar beter rekening houden met de essentie van de internationale politiek; machtsstreven. In dit nieuwe tijdperk ontvouwt deze zich niet alleen in het domein van de veiligheid, maar vooral op het vlak van technologische capaciteiten, kennis en economische innovatie. Hyperrealisme als centrale beleidsthese stelt dus dat staten, regio’s of zelfs steden zich maar beter aanpassen aan de veranderende realiteit van de internationale betrekkingen. In een beleid op basis van hyperrealisme erkennen staten de noodzaak om zowel hun economische als militaire capaciteiten te versterken, terwijl ze tegelijkertijd idealistische waarden zoals democratie en mensenrechten in perspectief plaatsen om te overleven in een wereldorde waarin competitie en machtsstreven centraal staan. Hyperrealisme kan ook gezien worden als een overkoepelend concept voor de operationalisering van een strategie, als de suggestie van een reeks beleidsmaatregelen die ons een breder kader en richting moeten bieden. Het dwingt besluitvormers om pragmatisch en opportunistisch te zijn, hoofdzaken van bijzaken te onderscheiden, en meer strategisch te denken in termen van onze nationale en regionale belangen.

Op de cover prijkt Brandenburger Tor van Berlijn is volle glorie. Vanwaar dit beeld?

Deze beeldspraak omvat meerdere elementen. De Brandenburger Tor was een symbool voor Berlijn als geopolitiek frontgebied tijdens de Koude Oorlog. Na de Duitse eenmaking stond hij ook symbool voor een nieuw Europa. Duitsland blijft als grootste economie van Europa ook bijzonder relevant voor de toekomst. Het gaat er uiteindelijk om dat de wereld geopolitiek gezien in hoog tempo verandert. De Europese landen zullen daarin samen een nieuwe, aangepaste koers moeten uittekenen op het vlak van veiligheid, economie en het sociaal contract. We moeten ook het Europa dat na 1991 kon ontstaan verdedigen en geopolitiek opnieuw vorm geven. Je ziet trouwens zonlicht door de Brandenburger Tor schijnen op de kaft van het boek.

“Het is niet allemaal ‘doom and gloom’, doch we zullen als Europeanen aandachtig moeten blijven.”

Wat is voor u de allergrootste mondiale bedreiging voor de Europese welvaart en veiligheid?

Dat is een moeilijke vraag. Om daarop een samenhangend antwoord te bieden moet je het boek lezen. Het is vooral van belang een samenhangende analyse te maken, en een realistische strategie voor de toekomst te ontwikkelen.

Hoe kunnen we het tij keren als Europa en de EU? Waar moet het oude continent de focus op leggen het komende decennium?

In deze wereldpolitiek tel je enkel mee als je capaciteiten ontwikkelt op het vlak van defensie, technologie en economie. We moeten het paradigma van dure energie verlaten en maximaal inzetten op de vernieuwing van ons eigen economisch weefsel. Via herwonnen competitiviteit kan ook het sociaal contract veiliggesteld worden.

Zijn defensie, technologie en economie voortaan de enige geopolitieke speerpunten voor Peking, Washington en Moskou? En welke gevolgen heeft dat o.a. voor de politieke urgentie van de klimaatverandering?

Klimaatverandering blijft een belangrijk thema. Veiligheid, klimaat, energie en technologische vernieuwing hoeven niet elkaars tegengestelden te zijn. Mondiale problemen vragen om meer mondiale oplossingen.

We moeten ons de vraag stellen of de huidige manier waarop we die problemen aanpakken voldoende doelmatig en efficiënt zijn.

China, de VS en Rusland beheersen de geopolitieke en geo-economische agenda. Welke slapende geopolitieke reuzen liggen er nog op vinkenslag?

Denk maar aan India of Brazilië als belangrijkste spelers. Maar ook de bevolking in Afrika zal mogelijk tegen 2100 nog twee maal verdubbelen. Omgekeerd zal de Chinese bevolking zowat halveren.

“Demografie is vaak een vergeten motor achter technologische ontwikkelingen.”

Is er met de Tech-brigade van Trump een nieuw geo-technologisch tijdperk aangebroken? Is de technologie van Musk en co het nieuwe oorlogswapen van VS?

De nieuwe ‘techno-oligarchen’ in de VS creëren nieuwe zorgen. Het samengaan van de technologische revolutie met machtsconcentratie en ‘global reach’ zorgt voor een fundamenteel gewijzigd internationaal systeem. Omgekeerd gaat de EU te veel de weg op van de regulering, al blijft o.a. sociale bescherming van belang. Toch staat ook onze competitiviteit onder druk, zeker ten opzichte van de VS.