De complexiteit van taal en spraak in de hersenen - auteur Rik Vandenberghe aan het woord

De linkerhersenhelft: ons taalcentrum?

Men beweert vaak dat taal zich in de linkerhersenhelft bevindt. “Dat is iets te algemeen geformuleerd,” nuanceert Rik Vandenberghe. “Er zijn bepaalde aspecten van taal die wel gelateraliseerd zijn. Het vormen van zinnen, grammaticale constructies en onze spraakproductie bevinden zich voornamelijk in de linkerhersenhelft. Maar andere processen in onze taal zijn bilateraal: ze bevinden zich in beide hersenhelften. Neem bijvoorbeeld het begrip van woorden of fonemen.”

Dat inzicht zorgt er niet alleen voor dat we beter begrijpen waar taal zich afspeelt in onze hersenen, maar stelt ons ook in staat te begrijpen waarom je van sommige taalstoornissen beter herstelt. “Wanneer één plek in de hersenen beschadigd wordt, kan de andere hersenhelft de taak overnemen voor taalprocessen die zich in beide hemisferen bevinden. Herstel is echter moeilijker voor problemen met het vormen van zinnen, omdat die functie zich voornamelijk in één hersenhelft bevindt. De andere hersenhelft kan daarom de taak niet zomaar overnemen.”

Het is bovendien ook een foute aanname dat mensen die goed zijn in taal, automatisch slecht zijn in wiskunde. De functies om talige en wiskundige informatie te verwerken, liggen namelijk dicht bij elkaar. “Taal en wiskunde zijn geen verschillende gebieden. Wel zijn er bepaalde aspecten van wiskunde die zich eerder in de rechterhersenhelft bevinden, maar het is niet zo dat wiskunde zich enkel in de rechterhersenhelft afspeelt. Mensen met een beginnende afasie of met bepaalde vormen van Alzheimer gaan naast hun probleem met woordvoering ook vaak problemen hebben met hoofdrekenen. Taal en wiskunde zijn dus nauw verbonden.”

Een zeer ingrijpende stoornis, maar (gedeeltelijk) herstel is mogelijk.  “Er zijn een aantal factoren die bepalen of er herstel mogelijk is. De belangrijkste factor is dat het een hersenfunctie is die kan worden overgenomen door andere hersendelen of niet. Bijvoorbeeld qua taalbegrip kan de rechterhersenhelft behoorlijk wat overnemen. Qua spraakproductie, is dat veel beperkter. Een tweede factor is professionele begeleiding of logopedische revalidatie. Die kan tussen een periode van drie maanden tot een jaar na de beroerte een blijvende en significante verbetering teweegbrengen die het spontane herstel versterkt.”

Wanneer woorden je letterlijk tekort schieten

Bruce Willis kondigde in 2022 aan dat hij niet meer zal acteren, omdat hij lijdt aan afasie, een stoornis waarbij je problemen hebt met het vinden van woorden. Rik Vandenberghe licht toe: “Bij hem betreft het een vorm van primair progressieve afasie. Hierbij is de afasie niet het gevolg van een beroerte, maar van neurodegeneratie. Dat is een geleidelijk verlies van zenuwcellen in specifieke delen van de hersenen die belangrijk zijn voor taal. Bij sommige patiënten gaat het om een geleidelijk inkrimpen van de woordenschat, bij anderen om moeilijkheden met het uitspreken van woorden. Bij deze vorm van afasie is herstel helaas niet mogelijk.”

Taal niet langer alleen menselijk

Professor Vandenberghe sluit zijn interview af met nog een bedenking. Neurale netwerken bevinden zich namelijk niet langer alleen in het menselijk brein. Met de komst van artificiële intelligentie, is de mens niet meer de enige die taal produceert. “Lange tijd zeiden we dat taal uniek is voor de mens. Dieren communiceren ook, maar niet op een talige manier zoals de mens. De mens is dus de enige die in staat is om taal te produceren. Dat is echter niet langer waar. Machines kunnen ook taal begrijpen en zelf genereren. Het taalproduct is daarbij zelfs heel moeilijk te onderscheiden van wat een mens zou produceren. Dat doet dan natuurlijk wel enkele vragen rijzen over hoe uniek taal werkelijk is voor de mens.”

De nieuwe technologie zorgt niet alleen voor enkele vragen over onze taalkunde, maar zorgt ook voor nieuwe invalshoeken. “Het stelt ons in staat om beter te begrijpen hoe hersenen taal verwerken op een manier die niet gebaseerd is op regeltjes, maar gebaseerd op statistische regelmatigheden die in hun algoritmes voorkomen.”