Hoe de eerste loterij ontstond door een opstand

Preview uit het nieuwe essay van econoom Jonas Van der Slycken

Een moeilijke periode voor handelsmetropool Brugge

In de vijftiende eeuw was Brugge samen met Venetië en Genua een van de belangrijkste internationale handelsmetropo­len. Brugge was een financiële hotspot voor de haute finance en men kwam van overal handel voeren. De Zwingeul danste mee met de ge­tijden en verbond Brugge via zijn voorhavens met de Noordzee. Het Zwin was een enorme troef om waren in Brugge te krijgen.

Maar Brugge ging door moeilijk vaarwater. De Brugse stedelijke overheid moest op zoek naar geld. De stad had immers een stevige boete gekregen van de hertog van Bourgondië, Filips de Goede, om­dat de lokale gilden tegen hem in opstand waren gekomen.

De gilden wilden het Bourgondische juk afgooien en meer democratische in­spraak en zelfbeschikking krijgen. De Bourgondiërs molken graaf­schap Vlaanderen en zijn steden uit – Brugge, Gent en Ieper draaiden op voor het onderhoud van meer dan de helft van de Bourgondische hofhouding, militaire expedities en kruistochten.

De reden voor de Brugse opstand van 1436-1438

De middenklasse zag haar welvaart bedreigd. Filips de Goede had zich in 1435 in de Honderdjarige Oorlog tussen Engeland en Frankrijk aan de kant van Frankrijk geschaard. Dit was problematisch voor de arbeidsintensie­ve Brugse textielindustrie omdat er hierdoor amper nog Engelse wol binnenkwam.

De textielsector was in 1338 goed voor 43,6% van de Brugse economische activiteit. In 1436 was dit aandeel gezakt naar 17%. Ook de wijzigende relatie met Sluis, een buitenhaven die onder het gezag van Brugge viel maar meer en meer zijn eigen koers begon te varen, de verzanding van de Zwingeul en de gewijzigde relatie met de Bourgondische hertogen die macht trachtten te centraliseren, zijn allemaal factoren die aan de basis lagen van de revolte.

Een enorme boete

De boete die Filips de Goede Brugge oplegde was enorm: 200.000 gouden rijders. Dit was meer dan de Brugse stadskas in zeven jaar had ontvangen. En het was bijna dubbel zoveel als de belasting die het graafschap Vlaanderen betaalde aan de hertog in 1440 – Brugge deed met 15,7% een stevige duit in het zakje.

De lotene is geboren

Extra belastingen in de vorm van accijnzen waren toen niet populair, maar vrijwillige bijdragen voor een loterij met prijzen wist men wel te pruimen. De creatieve Bruggelingen zochten en vonden andere wegen om collectieve, gemeenschappelijke noden te financieren zo­als het bouwen van kerken, hospitalen en stadsmuren of het aflossen van schulden – de ferme boete van de hertog in dit geval.

De lotene of lotinghe was geboren. De opbrengst van de eerste loterij? Een mooie 8745 pond en 18 schelling parisis, goed voor bijna 5% van de stede­lijke jaarinkomsten.